Eλληνική λαϊκή παράδοση

 Λέγοντας «ελληνική λαϊκή παράδοση» εννοούμε τον πολιτισμό που δημιουργήθηκε στα μεταβυζαντινά χρόνια και αποτελεί πλούσια πολιτισμική κληρονομία για εμάς. Η ελληνική παράδοση είναι τα λαϊκά δημιουργήματα που τα ονομάζουμε λαϊκό πολιτισμό, όπως τα ήθη και έθιμα, δημοτικά τραγούδια, παραμύθια, παραδόσεις, διάφορα κτίσματα, η γλώσσα, το ντύσιμο, οι θρησκευτικές παραδόσεις, αλλά κι ότι επιβίωσε από παλιότερες εποχές και συνθέτει το νεοελληνικό ήθος και ύφος ζωής, τον τρόπο που αντιμετωπίζει τη ζωή και τον κόσμο ο νεοέλληνας, όπως η περηφάνια, η αγωνιστικότητα, η αγάπη για την ελευθερία κ.τ.λ.

Με λίγα λόγια, λαϊκή παράδοση ονομάζεται η μετάδοση όλης της γνώσης και όλων των ηθικών, πολιτιστικών, καλλιτεχνικών και θρησκευτικών αξιών από μια γενιά στην άλλη. Η μελέτη της λαϊκής παράδοσης και η αγάπη γι’ αυτή πλουτίζουν τη γνώση, συγκινούν και συντελούν στη διατήρηση της πολιτιστικής μας ταυτότητας.

Τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις είναι τρείς έννοιες που αναφέρονται συνήθως μαζί και αλληλοσυμπληρώνονται. Τα ήθη είναι καθιερωμένα πρότυπα κοινωνικής συμπεριφοράς, που είναι σύμφωνα με το άγραφο ηθικό δίκαιο. Είναι τύποι συμπεριφοράς που ακολουθούσαν οι άνθρωποι από την αρχαία εποχή ως τα νεότερα χρόνια στις διαπροσωπικές και στις κοινωνικές τους σχέσεις. Π.χ. ο ρόλος του πατέρα, της μητέρας, των παιδιών, ο θεσμός του γάμου, της φιλοξενίας κ.α. ήταν ήθη που καθόρισαν την ταυτότητα του ελληνισμού. Τα ήθη αποτελούν τους άγραφους κανόνες συμπεριφοράς, τις αντιλήψεις και τις νοοτροπίες μιας κοινωνίας.

Έθιμο είναι μια μακροχρόνια κοινή συνήθεια που έχει καθιερωθεί και ρυθμίζει την ομαδική ζωή ενός λαού. Η λέξη παράδοση είναι παράγωγο ουσιαστικό του ρήματος «παραδίδωμι» που σημαίνει δίνω στα χέρια κάποιου, εμπιστεύομαι κάτι σε κάποιον. Είναι δηλαδή η παράδοση μια διαδικασία, μια μεταβίβαση – συνήθως προφορική – με την οποία μεταφέρονται από τη μια γενιά στην άλλη ήθη, έθιμα, γνώσεις ή δοξασίες και έτσι διαιωνίζονται. Οι πολιτιστικές αξίες του παρελθόντος, που έδωσαν το ιδιαίτερο χρώμα, που διαμόρφωσαν τα διακριτικά στοιχεία του ελληνικού λαού αποτελούν την ελληνική παράδοση. Ήθη και έθιμα είναι δύο λέξεις στενά δεμένες μεταξύ τους. Τα ήθη είναι αντιλήψεις, ενώ τα έθιμα είναι πράξεις, ενέργειες με τις οποίες εκφράζονται τα ήθη. Παραδόσεις είναι τα έθιμα που κληρονομούνται από γενιά σε γενιά, οι διάφοροι θρύλοι γύρω από διάφορα πράγματα, ζώα κ.τ.λ. 

 Τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις του ελληνικού λαού διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: α) εκείνα που έχουν σχέση με το λεγόμενο κύκλο της ζωής (γέννηση, γάμος, θάνατος). β) εκείνα που συνδέονται με το λεγόμενο κύκλο του έτους, δηλαδή με τις ασχολίες των ανθρώπων, που αφορούν την οικιακή ζωή και την εργασία καθώς και τις θρησκευτικές γιορτές στις τέσσερις εποχές του χρόνου. Διακρίνονται σε τοπικά, όταν αναφέρονται σε συγκεκριμένο τόπο, και γενικά, όταν αναφέρονται σε όλο το λαό. Επίσης μπορούν να χωριστούν σε κοινωνικά, όταν ορίζουν τις σχέσεις των ανθρώπων ή των κοινωνικών τάξεων και σε θρησκευτικά, όταν ορίζουν τη θέση των ανθρώπων απέναντι στο Θεό.

 Οι παραδόσεις περιλαμβάνουν θρύλους, διηγήσεις και παραμύθι. Είναι διηγήματα του λαού, που έχει την τάση να πιστεύει ότι είναι αληθινά. Η παράδοση δεν είναι μονοσήμαντη. Έχει πολλούς κλάδους: γλωσσική παράδοση, πνευματική ( ήθη, έθιμα, δημοτικό τραγούδι, κάλαντα, παροιμίες, μυθοπλασία κ.τ.λ. ), οικιστική παράδοση ( χωριά και μεμονωμένα κτίσματα ), λαϊκή οικοτεχνία, ενδυματολογία, χοροί, γιορτές, πανηγύρια κ.τ.λ.

 Ενδεικτικά αναφέρουμε: το δημοτικό τραγούδι και η μελωδία που το συνοδεύει αποτελεί ένα ιδιαίτερο κομμάτι της παραδοσιακής δημιουργίας που συνοδεύει όλες τις περιστάσεις της κοινωνικής ζωής του ανθρώπου καθώς κα τις φάσεις του κύκλου της ζωής του, από τη γέννηση (νανούρισμα), το γάμο και τη διασκέδαση(ερωτικά, γαμήλια κλπ.) ως το θάνατο (μοιρολόγια).

 

Όπως προαναφέραμε, εκτός από τα ήθη, τα έθιμα και τις παραδόσεις, στη λαϊκή παράδοση περιλαμβάνονται χοροί, τραγούδια, γνωμικά και παροιμίες, καθώς και η λαϊκή τέχνη. Η ελληνική παραδοσιακή τέχνη είναι ιδιαίτερα σημαντική και παρουσιάζει δείγματα σε πολλούς τομείς όπως η Αρχιτεκτονική που περιλαμβάνει και άλλες τέχνες (π.χ. ξυλουργική, ξυλογλυπτική, λιθογλυπτική, σιδηρουργική, μεταλλοτεχνία, κεραμική, ζωγραφική). Λαϊκή τέχνη επίσης δημιουργήθηκε στους κλάδους της χειροτεχνίας και της διακοσμητικής (υφαντική, κεντητική, αργυροχοΐα αργυροχρυσοχοΐα). Όσον αφορά στον τομέα της ενδυμασίας η ελληνική παραδοσιακή φορεσιά παρουσιάζει μία μεγάλη ποικιλία ανάλογα με την περιοχή, τη χρήση, το επάγγελμα, την κοινωνική θέση και την οικονομική κατάσταση. Η φορεσιά επίσης διακρίνεται σε ανδρική και γυναικεία. Και οι δύο τύποι φορεσιών αποτελούνται από πολλά κομμάτια. Εκείνη όμως που παρουσιάζει μεγαλύτερη ποικιλία και ενδιαφέρον είναι η γυναικεία φορεσιά. Τέλος τα κοσμήματα αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της φορεσιάς.

 

Τα ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της ιστορίας ενός λαού. Καλλιεργούν αξίες, επιβάλλουν τρόπους ζωής, ρυθμίζουν συμπεριφορές και τις σχέσεις των ανθρώπων στο οικογενειακό και στο κοινωνικό περιβάλλον. Ακόμα, τα στοιχεία αυτά συντέλεσαν στη διατήρηση του ελληνισμού και στη συνοχή του από την αρχαιότητα μέχρι τη Νεοελληνική Εποχή. Ιδιαίτερα στα χρόνια της τουρκοκρατίας η παράδοση σφυρηλάτησε και διατήρησε την εθνική συνείδηση και την ενότητα των Ελλήνων. Η λαϊκή παράδοση αποτελεί πολιτιστική κληρονομιά για τον ελληνικό λαό και έχει σημασία: α. Ιστορική, γιατί μέσα από αυτή γίνονται γνωστά ιστορικά περιστατικά και πρόσωπα. β. Κοινωνική, γιατί συνδέει του ανθρώπους και τις κοινωνικές ομάδες. γ. Ψυχολογική, γιατί παρέχει την ικανοποίηση της ανάγκης των ανθρώπων να γνωρίσουν πού ανήκουν. δ. Εκπαιδευτική, γιατί καθοδηγεί και επηρεάζει την ιδιοσυγκρασία του λαού. ε. Καλλιτεχνική, γιατί καλλιεργεί το καλλιτεχνικό αισθητήριο των ανθρώπων και εμπνέει συγγραφείς, ποιητές, ζωγράφους, μουσικούς και άλλους καλλιτέχνες.

Αναλυτικότερα η λαϊκή παράδοση:

·         Μεταβιβάζει γνώσεις καθώς και επιστημονικές και πνευματικές κατακτήσεις.

·         Συμπυκνώνει την πείρα αιώνων σ όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.

·         Με την ιστορική μνήμη αποφεύγουμε σφάλματα και λαθεμένες αποφάσεις για το μέλλον.

·         Αποτελεί συνδετικό κρίκο, που ενώνει τις παλιές γενιές με τις νέες. Είναι δηλαδή η ζωντανή παρουσία του παρελθόντος.

·         Προστατεύει τον πολιτιστικό πλούτο του παρελθόντος, που εκφράζει την εθνική συνείδηση μιας εποχής στους διάφορους τομείς (εθνικό, ιστορικό, θρησκευτικό, καλλιτεχνικό, γλωσσικό, οικιστικό).

·         Συντελεί στη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας, της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας ενός λαού.

·         Οδηγεί στην εθνική αυτογνωσία (γνώση εθνικών αρετών και ελαττωμάτων).

·         Ενισχύει την εθνική ενότητα, γιατί ενθαρρύνει, προτρέπει ή αποτρέπει.

·         Ιδιαίτερα, η εθνική παράδοση εμπνέει το σεβασμό και την πίστη στα μεγάλα ιδανικά (αγάπη προς την πατρίδα, την ελευθερία, τη θρησκεία, τη δικαιοσύνη, τη δημοκρατία) και τις αξίες.

·         Αποφεύγεται η εθνική αλλοτρίωση.

·         Προσφέρει παραδείγματα και πρότυπα για μίμηση: αιώνια ιδανικά, αναλλοίωτες ηθικές αξίες, που δοκιμάστηκαν και επέζησαν στο πέρασμα του χρόνου.

·         Ενισχύει το πνεύμα της συλλογικότητας, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης.

·         Αποτελεί πηγή έμπνευσης και δημιουργίας, ιδιαίτερα η λαϊκή παράδοση (ζωγραφική, αρχιτεκτονική, μουσική, ποίηση, κλπ.).

·         Καλλιεργεί στα νέα άτομα το πνεύμα της άμιλλας προς τα πρότυπα του παρελθόντος.

·         Καλλιεργεί ηθικά, πνευματικά και πολιτιστικά τον άνθρωπο.

·         Καλλιεργεί την εθνική περηφάνια.

   «Σβήνοντας κανείς ένα κομμάτι από το παρελθόν είναι σαν να σβήνει και ένα αντίστοιχο κομμάτι από το μέλλον», λέει ο Σεφέρης.

πηγή: σχολική εργασία